Klastry są nowym i wciąż mało rozpoznawalnym tworem gospodarczym w Polsce. W prawdzie statystyki mówią o największej dynamice rozwoju ilości klastrów w naszym kraju na tle innych przedsięwzięć gospodarczych, ale jest to jedynie czysto statystyczne podejście. Świadczy o tym dobitnie liczba działających klastrów, która aktualnie nie przekracza 300.

Klastry – w jakim celu się je tworzy?

Najczęściej pod terminem klastra rozumie się geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji w poszczególnych dziedzinach, jednocześnie współdziałających i konkurujących ze sobą. Dla wielu wejście do współpracy klastrowej może wydawać się anty-intuicyjne. No bo jak powiązać istotę działania klastra, która wyraża się we współpracy, dzieleniu się wiedzą i doświadczeniami z oczywistym konkurowaniem; często o tego samego klienta. Doświadczenia pokazują, że jest to możliwe. A co więcej, ze względu nie tylko na korzyści mikroekonomiczne dla członków klastra, ale również makroekonomiczne dla całej gospodarki, taka współpraca klastrowa może liczyć na większe wsparcie dotacyjne niż samodzielnie występujący o nią członkowie klastra.

Działanie przedsiębiorstwa w ramach klastra może zaowocować podniesieniem jego konkurencyjności i innowacyjności oraz obniżyć ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej. Funkcjonując w klastrze firma zwiększa poziom interakcji, współpracy i przepływów wiedzy, które akcelerują innowacyjne przedsięwzięcia i lepsze wykorzystanie dostępnych zasobów, zarówno prywatnych, jak i publicznych. Bywa, że klaster ma dostęp do pewnych rozwiązań czy kooperantów, do których nie mógłby zyskać dostępu członek klastra działający samodzielnie. W szczególności należy podkreślić możliwość zwiększenia dostępności i zintensyfikowanie współpracy z sektorem B+R, a także osiągnięcie synergii i zwiększenie intensywności prywatnych nakładów na B+R. Skutkuje to często dla członków klastra wyższą niż przeciętna produktywnością. Źródła wskazują, że firmy pozostające poza istniejącymi w pobliżu strukturami klastrowymi wykazują zyski nawet o 40% niższe w porównaniu z przedsiębiorcami wykorzystującymi szanse związane z uczestnictwem w tego rodzaju strukturach.

Jak działa klaster?

Jakie podmioty wchodzą w skład klastra? Z polskich doświadczeń wynika, że w trzech czwartych członkami klastra są przedsiębiorstwa (np. firmy produkcyjne i usługowe, ich dostawcy, firmy w pokrewnych dla nich sektorach, firmy z ich kanałów dystrybucji, klienci, ale też producenci komplementarnych wyrobów). Kolejnymi, na drugim miejscu co do częstotliwości uczestniczenia, w klastrach są instytucje sektora badawczo-rozwojowego (m.in.: szkoły wyższe, instytuty naukowe). Pomimo, że z założenia klaster to celowo utworzona sieć podmiotów gospodarczych, kolejnym członkiem klastra mogą być organizacje pozarządowe np. organizacje branżowe. Ostatnim, nie zawsze występującym członkiem klastra jest sfera publiczna, czyli administracja rządowa czy samorządowa.

Klastry mogą mieć charakter lokalny, kształtujący lokalny ekosystem gospodarczy, regionalny, nadający przywództwo gospodarkom poszczególnych regionów, lub krajowy (klastry kluczowe), o potencjale rozpoznawalności i zdolności do konkurowania na międzynarodowych rynkach. Oczywiście większość klastrów funkcjonuje lokalnie lub regionalnie.

Według Pawła Wieczorka, efektywne funkcjonowanie klastra musi być oparte na równoczesnym spełnieniu następujących warunków:

–       uczestnicy klastra muszą znajdować się blisko siebie w sensie geograficznym, aby mogły wystąpić pozytywne efekty przenikania i korzystania z tych samych zasobów;

–       między uczestnikami klastra muszą zachodzić wielopłaszczyznowe relacje;

–       przedsiębiorcy muszą postrzegać klaster jako skuteczny instrument realizacji ich potrzeb biznesowych;

–       w regionie musi istnieć potencjał partnerstwa oraz współpracy podmiotów oparty na profesjonalizmie, lojalności i szacunku;

–       inicjatywa tworzenia klastra powinna cieszyć się wsparciem władz, a także zainteresowaniem instytucji okołobiznesowych, co zwiększy szanse na pozyskanie odpowiednich źródeł finansowania.

Jak pokazują jednak praktyczne doświadczenia, krytycznym dla skuteczności klastra wyrażonej podniesioną efektywnością funkcjonowania zrzeszonych w nim przedsiębiorstw jest pozyskanie dla klastra właściwego koordynatora. Koordynator klastra powinien mieć możliwości:

–       zapewnienia moderacyjnej roli wśród członków klastra, co jest możliwe tylko przy wcześniej wybudowanym autorytecie

–       skutecznego aplikowania o wsparcie z funduszy unijnych zarówno na rozwój samego klastra w interesie jego członków jak i pozyskiwać dotacje dla inicjatyw członków klastra; należy zwrócić uwagę, że kompetencje koordynatora klastra powinny być potwierdzone w maksymalnie szerokim pozyskiwaniu subsydiów, a więc nie tylko ze środków regionalnych i krajowych ale także bezpośrednio z Brukseli.

–       rozwoju klastra, poprzez wykorzystywanie posiadanych doświadczeń w tworzeniu konsorcjów  ponadregionalnych i międzynarodowych.

–       zapewnienia organizacyjnego zaplecza, w tym dedykowanego menadżera

Na jakie wsparcie mogą liczyć klastry?

Polski rząd podejmuje aktualnie szereg inicjatyw, które będą miały bardzo pozytywny wpływ dla tworzenia, funkcjonowania i rozwoju klastrów. Do tej pory wsparcie dla rozwoju klastrów i funkcjonujących w nich podmiotów było realizowane pośrednio poprzez finansowanie koordynatorów klastrów i ich działań na rzecz klastra. Teraz utrzymane zostanie wsparcie dla koordynatorów, ale powstaje bardziej rozbudowany model polityki wsparcia rozwoju gospodarki bazującej na klastrach. Należy się spodziewać, że celem przyszłej polityki klastrowej powinno być wzmocnienie innowacyjności i konkurencyjności polskiej gospodarki w oparciu o intensyfikację współpracy, interakcji i przepływów wiedzy w ramach klastrów oraz wspieranie rozwoju strategicznych specjalizacji gospodarczych (klastrów kluczowych). Sformułowane zalecenia dotyczące polityki klastrowej przewidują dwa kierunki oddziaływania na realizację tego celu. Pierwszy z nich zakłada szerokie wspieranie istniejących i tworzących się klastrów poprzez dofinansowanie (głównie z poziomu regionalnego) koordynatorów klastrów, w tym prowadzonych przez nich inicjatyw klastrowych. Drugi, przewiduje zintegrowanie części dostępnego wsparcia publicznego i skierowanie go na projekty realizowane przez członków wybranych klastrów o kluczowym znaczeniu i potencjale konkurencyjnym dla gospodarki kraju i poszczególnych regionów. Te klastry powinny wpisywać się w inteligentne specjalizacje krajowe i regionalne. (Polskie inteligentne specjalizacje znajdziesz tutaj)

Jednym ze zaleceń przy tworzeniu programów dotacyjnych jest, by koordynatorzy klastrów mieli możliwość pozyskiwania finansowania na realizację określonych, dodatkowych funkcji i usług (np. w zakresie transferu technologii, doradztwa proinnowacyjnego, specjalistycznych usług szkoleniowych czy udostępniania infrastruktury laboratoryjnej), zwłaszcza jeśli w klastrze brakuje innych instytucji, które mogłyby je efektywnie zapewniać. Jeśli jednak takie zadania mogą być realizowane przez inne instytucje funkcjonujące już w ramach klastra lub w jego otoczeniu, takie jak uczelniane centrum transferu technologii, instytucja z Krajowej Sieci Innowacji, park naukowo-technologiczny, specjalna strefa ekonomiczna, czy wyspecjalizowane firmy prywatne, koordynatorzy powinni unikać ich podejmowania.

Analizując proponowane na kolejną perspektywę budżetową programy dotacyjne nie sposób nie doszukać się bardzo dużych analogii z tym, czego doświadczaliśmy we właśnie kończącym się okresie. W zasadzie mamy do czynienia z takimi samymi programami operacyjnymi poza jednym, nowym, dotyczącym cyfryzacji naszej gospodarki i administracji (Program Operacyjny Cyfrowa Polska). Kiedy jednak zagłębimy się w proponowane szczegóły poszczególnych założeń dostrzeżemy nowe akcenty, które będą charakteryzowały wytyczne, a w konsekwencji dostępność nowych grantów. Jedną z ważnych różnic jest dużo większy nacisk na wsparcie dla przedsiębiorstw z sektora MŚP. Dla zwiększenia możliwości rozwoju i konkurowania tych firm, większy nacisk w nowych programach został położony na stymulowanie instytucji otoczenia biznesowego, ale także właśnie klastrów. Wydaje się, że w ten sposób małe firmy marzące o rozwoju swojej działalności będą mogły w sposób zdecydowanie bardziej efektywny korzystać z potencjału jaki tworzą granty.

W Programie Operacyjnym Inteligentny Rozwój jako jedno z priorytetowych zagadnień wymieniono wspieranie klastrów. Głównymi beneficjentami, do których POIR będzie kierował wsparcie będą:

–       przedsiębiorstwa (ze szczególnym zogniskowaniem na MŚP),

–       jednostki naukowe, uczelnie

–       instytucje otoczenia biznesu (IOB)

–       podmioty zrzeszające ww. odbiorców wsparcia (np. konsorcja, klastry, platformy technologiczne).

Na szczególną uwagę, z punktu widzenia klastrów, zasługują dwie osie priorytetowe Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój: druga i trzecia.

II oś POIR: Wsparcie innowacji w przedsiębiorstwach

Projekty oczekiwane w tej osi to:

–       Wdrożenia wyników prac B+R z wykorzystaniem instrumentów zwrotnych lub mieszanych (dotacyjno-zwrotnych).

–       Tworzenie warunków infrastrukturalnych dla prowadzenia działalności B+R przez przedsiębiorstwa – tworzenie i rozwój infrastruktury B+R przedsiębiorstw.

–       Innowacje technologiczne – kredyt skierowany do MŚP.

–       Innowacje przedsiębiorstw o charakterze innym niż technologiczny – gwarancje z funduszu gwarancyjnego dla wsparcia dla projektów polegających na wdrożeniu wyników prac B+R przez firmy.

–       Tworzenie i rozwijanie nowych firm – wsparcie przez fundusze typu venture capital, sieci aniołów biznesu oraz fundusze kapitału zalążkowego.

Beneficjenci w tej osi to: przedsiębiorstwa, koordynatorzy klastrów, fundusz funduszy. Budżet zarządzany w ramach tej osi to ponad 2,8 mld euro. Instytucją odpowiadającą za pośredniczenie w realizacji osi będzie Ministerstwo Gospodarki.

III oś POIR: Wsparcie otoczenia i potencjału innowacyjnych

Projekty, które będą mogły ubiegać się o pomoc ze środków tej osi to:

–       Rozwijanie otwartych innowacji (współpraca firm dużych i MŚP na rzecz dzielenia się wiedzą i realizacji innowacyjnych projektów).

–       Ochrona własności przemysłowej przedsiębiorstw.

–       Stymulowanie współpracy nauki z biznesem.

–       Rozwój i profesjonalizacja proinnowacyjnych usług IOB.

–       Rozwijanie klastrów, w tym budowa systemu krajowych klastrów kluczowych.

–       Przygotowanie przedsiębiorstw i jednostek naukowych do udziału w programach międzynarodowych.

–       Internacjonalizacja innowacyjnych przedsiębiorstw.

–       Promowanie współpracy nauki i biznesu, kształtowanie i promocja innowacyjności jako źródła konkurencyjności gospodarki.

–       Promocja turystyczna Polski.

Beneficjenci w tej osi to: przedsiębiorstwa, konsorcja przedsiębiorstw, jednostki naukowe, uczelnie, IOB, Specjalne Strefy Ekonomiczne, koordynatorzy klastrów, jednostki administracji publicznej. Budżet osi to prawie 1,3 mld euro, a instytucja pośrednicząca to Ministerstwo Gospodarki.

Drugim, istotnym z punktu widzenia rozwoju klastrów będzie Program Operacyjny Polska Wschodnia 2014-20 (POPW). Obejmie on swoim oddziaływaniem województwa: warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, świętokrzyskie i podkarpackie. Będzie dysponował budżetem przekraczającym 2,1 mld euro pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Jedną z pięciu osi POPW jest Rozwój Przedsiębiorczości PW. Oś ta ma na celu sprzyjanie powstawaniu firm z sektora MŚP, wzrost internacjonalizacji MŚP oraz wzmocnienie powiązań kooperacyjnych. Na wsparcie w ramach tej osi będą mogły liczyć:

1. Platformy startowe dla nowych pomysłów w zakresie przygotowania i rozwoju innowacyjnej koncepcji poprzez wyspecjalizowane wsparcie doradcze (etap działalności przed-biznesowej obejmujący selekcję pomysłów), wsparcie związane z utworzeniem nowego, start-upowego przedsiębiorstwa (w szczególności w zakresie rozwoju pomysłów i testowania rynku), aż po pierwszą sprzedaż i realizację modelu Biznesowego.

2. Klastry działające na rzecz wzmocnienie powiązań kooperacyjnych w makroregionie oraz działania na rzecz tworzenia i rozwoju sieciowych produktów turystycznych o znaczeniu ponadregionalnym

3. Działania mające na celu internacjonalizację MŚP obejmujące kompleksowe, indywidualne, profilowane pod konkretnego odbiorcę wsparcie na rzecz zwiększenia eksportowej wymiany handlowej. Istotnym aspektem funkcjonowania tej osi jest wsparcie MŚP chcących rozpocząć lub rozszerzyć działalność eksportową poprzez doprowadzenie zainteresowanego podmiotu do etapu negocjacji handlowych, poczynając od analizy rynku docelowego, poprzez poszukiwania możliwych i optymalnych kanałów dystrybucji, selekcję oraz nawiązanie bezpośrednich kontaktów z partnerami zagranicznymi, organizację spotkań bezpośrednich z takimi partnerami (w tym np. tłumaczenie), usługi PR i  marketingowe, a kończąc na certyfikacji na rynku docelowym, doradztwie prawnym i handlowym. Dodatkowo w ramach internacjonalizacji MŚP wspierane będą działania, które ogniskować będą się wokół udziału przedsiębiorców w krajowych i międzynarodowych targach gospodarczych i branżowych.

4. Działania mające na celu internacjonalizację klastrów działających w zakresie B+R+I poprzez subsydiowanie tworzenia sieci międzynarodowych powiązań kooperacyjnych, wymiany specjalistów, udziału w międzynarodowych zespołach badawczych, opracowanie międzynarodowych projektów, prowadzących do przygotowania i złożenia wspólnych wniosków do programów międzynarodowych, organizacji lub udziału członków klastra w międzynarodowych seminariach, konferencjach, giełdach technologii lub warsztatach, związanych tematycznie z profilem działalności klastra.

5. Klastry Polski wschodniej w zakresie zwiększenia innowacyjności inicjatywy klastrowej i podniesie poziomu konkurencyjności członków struktur klastrowych, nie koniecznie poprzez działania związane z wdrożeniem wyników własnych prac B+R. Klastry będą mogły liczyć na dofinansowanie min. inwestycji (zakup środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych), doradztwa biznesowego, działań na rzecz utworzenia sieci sprzedaży produktów klastra i działania promocyjne.

Kolejnym i wcale nie mniej ważnym źródłem wsparcia dla rozwoju klastra będą dotacje realizowane w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych. Nie ma wątpliwości, że ponad połowa grantów pod względem wartości będzie dysponowana na poziomie województw. Wpłynie to na silne zróżnicowanie ale i dopasowanie działań dotacyjnych do potrzeb zgłaszanych oddolnie. Zróżnicowanie to wyrażać się będzie nie tylko poprzez różny nacisk na poszczególne obszary wsparcia, ale także dzięki mechanizmowi selekcjonowania przez regiony tzw inteligentnych specjalizacji.  Zgodnie z tą strategią każdy region będzie wybierał określone priorytety, biorąc pod uwagę swoje mocne strony oraz obszary szczególnie rokujące na trwały wpływ inwestycji na rozwój gospodarczy danego regionu. Pomoże to regionom wykorzystać i dopasować ich potencjał do branż, które w ich obszarze mają szansę osiągnąć masę krytyczną i zyskać przez to szczególną rangę na skalę krajową i międzynarodową.

Już pobieżna analiza pokazuje, że klaster to nie tylko większa siła przebicia i oddziaływania, lepsza możliwość kształtowanie tożsamości marki w regionie, dużo lepszy dostęp do eksperckiej wiedzy branżowej, naukowej i nowych technologii, obniżenie kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa. Klaster także w najbliższych latach będzie dawał preferencyjną pozycję w dostępie do dotacji unijnych.

Chcesz wiedzieć więcej? zapraszam: pnocee.pl lub Facebook