Coraz więcej przedsiębiorstw docenia potencjał płynący z rozwijania i wdrażania innowacji w swojej działalności. Jednak to upowszechnianie postawy innowacyjności w sposobie budowania przewagi konkurencyjnej nie idzie w parze ze zdolnością racjonalnego zabezpieczania cennych rezultatów kreatywności i innowacyjności pracowników. Przy czym przez zabezpieczanie rozumiemy nie tylko wymiar ochrony własności intelektualnej, ale także zapobieganie utracie szans przez nie wykorzystywanie w pełni pomysłów zgłaszanych przez członków zespołu.

Zarządzanie własnością intelektualną w przedsiębiorstwie obejmuje pierwszym rzędzie systemowe podejście w świadomą politykę rozwijania i wykorzystania aktywów własności intelektualnej w celu osiągnięcia dodatkowych przychodów dla firmy. Polityka ta ponad oczywiste własne wdrożenia może obejmować licencjonowanie lub odsprzedaż wiedzy innym podmiotom. Pod warunkiem naturalnie, wcześniejszego jej odpowiedniego zabezpieczenia. W drugim rzędzie zarządzanie własnością intelektualną dotyczy zapewnienia jej ochrony przed czynnikami zewnętrznymi jak i wewnętrznymi. Pozostawione bez ochrony dobre pomysły mogą̨ być utracone na rzecz konkurentów, którzy mogą skomercjalizować je, nie tylko pozostawiając rzeczywistego innowatora bez wynagrodzenia, ale wręcz z pomoc tego pomysłu wzmocnić swoją pozycję konkurencyjną nad przedsiębiorstwem będącym źródłem innowacji.

Zarzadzanie aktywami własności intelektualnej

Przedsiębiorstwo opierające swą strategię rozwojową na innowacyjności powinny efektywnie wykorzystać wartość posiadanych aktywów własności intelektualnej. Powinno ono zatem podejmować działania zapewniające rozwój własności intelektualnej w powiazaniu z ogólną strategią działania.

Potrzeba wyodrębnienia zagadnienia zarzadzania własnością intelektualną z ogólnego procesu zarządzania przedsiębiorstwem wynika z następujących zasad budowania strategii własności intelektualnej:

– Zasada uzyskiwania własności intelektualnej – Pojedynczy produkt lub usługa mogą̨ być chronione różnymi formami praw własności, które obejmują̨ różne aspekty tego produktu lub usługi. Na przykład rozwój nowej technologii rozpoczyna się od definicji koncepcji, która mogłaby zostać wdrożona na rynek lub zaadaptowana przez organizację w celu wytwarzania dóbr, uruchomienia procesów i wykorzystania wiedzy. Twórca koncepcji posiada prawa autorskie, a gdy stworzy wynalazek, wzór użytkowy lub przemysłowy – prawa przemysłowe.

– Zasada wykorzystywania własności intelektualnej – Aktywa własności intelektualnej mogą̨ być wykorzystywane na wiele sposobów. Może to być komercjalizacja produktów i usług chronionych prawem własności, zawieranie umów licencyjnych i franszyzy, sprzedaż aktywów własności intelektualnej innym firmom, tworzenie spółek typu joint venture, używanie własności intelektualnej do uzyskania dostępu do technologii innych przedsiębiorstw poprzez umowy wzajemnej licencji lub używanie własności intelektualnej do zdobycia smrodków finansowych. Każdorazowo przedsiębiorstwa powinny zdecydować, jak najlepiej mogą̨ wykorzystać swoje aktywa własności intelektualnej zarówno w skali krajowej, jak i międzynarodowej.

– Zasada monitorowania własności intelektualnej – Ważne jest systematyczne sprawdzanie i aktualizowanie baz wiedzy i danych (m.in. patentów i znaków towarowych), regularne przeglądanie hurtowni danych, itp. Stanowi to ważny element w działaniach na rzecz rozpoznania i pozyskania najnowszych technologii i rozwiązań technicznych, znalezienia nowych partnerów i dostawców licencyjnych, w określonym zakresie – monitorowania działalności konkurencji, pozwala też identyfikować możliwe naruszenia. W przypadku rozwijania własnych innowacji pozwala uniknąć naruszenia praw konkurencji poprzez wczesną tzw. analizę czystości patentowej.

– Zasada egzekwowania własności intelektualnej – Jasna zasada egzekwowania własności intelektualnej jest krytyczna w przypadku strat, które mogą̨ nastąpić́ w przypadku istnienia podrobionych towarów na rynku oraz wysokich kosztów niektórych sporów dotyczących własności intelektualnych.

W ramach zarządzania aktywami własności intelektualnej można wyróżnić cztery następujące zadania:

– Analiza rynku obejmująca poszukiwanie możliwości, obserwowanie działań konkurencji oraz identyfikacja naruszeń własności intelektualnej przedsiębiorstwa.
– Rozwój własności intelektualnej obejmujący działania planistyczne i implementacyjne, tworzenie sprzyjającego klimatu oraz pobudzanie motywacji pracowników.
– Wymiana własności intelektualnej poprzez promowanie własnych osiągnięć, sprzedaż i licencjonowanie praw do własności, tworzenie spin-offów i podejmowanie współpracy w ramach współdzielonych inicjatyw badawczo-rozwojowych
– Ochrona praw własności intelektualnej obejmująca ochronę prawną, działania na rzecz ochrony tajemnicy handlowej oraz realizację rygorystycznego systemu pomiarowego.

Spośród powyższych aspektów na szczególną uwagę chcemy zwrócić uwagę na aspekt wymiany własności intelektualnej. Przedsiębiorstwa świadomie zarządzające własnością intelektualną podejmuje strategiczną decyzję o otwarciu się na wymianę wiedzy i własności intelektualnej. Działa to w oparciu o koncepcję open innovation, która zakłada otwarte i współpracujące podejście do procesu tworzenia innowacji. Przedsiębiorstwo stosujące otwarty model innowacyjny pozyskuje potrzebną wiedzę i innowacje w ramach budowanej sieci kontaktów (ośrodki badawczo-rozwojowe, dostawcy, klienci, konkurencja). Jednocześnie przedsiębiorstwo udostępnia swoją chronioną własność intelektualną, szczególnie tę nie wykorzystywaną. Udostępnienie to może odbywać się poprzez:

– sprzedaż licencji wyłącznych lub niewyłącznych,
– sprzedaż praw,
– wchodzenie w konsorcja z (lub bez) wniesieniem wiedzy do dalszego rozwoju,
– angażowanie się w powstawanie spin-offów.

Przedsiębiorstwo może także wybrać przeciwny sposób działania polegający na ograniczeniu się do korzystania z wewnętrznych zasobów innowacji. Jednak dokonujące się przyspieszenie w postępie technologicznym, przy coraz to nowych rozwiązaniach usprawniających dyfuzję wiedzy oraz doskonalonym prawie zwiększającym ochronę interesów właścicieli własności intelektualnej, model ten wydaje się być uzasadniony jedynie w szczególnych sytuacjach.

Wiedza jest bogactwem organizacji. Odpowiednio zarządzana i wykorzystana pozwala stworzyć nowe technologie, produkty i innowacyjnie optymalizować realizowane procesy. Bardzo cennym czynnikiem własności intelektualnej jest zespół pracowników przedsiębiorstwa. Wiedza, kompetencje, doświadczenia pracowników jako całego zespołu tworzą potencjał intelektualny przedsiębiorstwa. W interesie przedsiębiorstwa jest zatem zapewnienie, że wiedza, kompetencje i doświadczenia powstające w okresie zatrudnienia pracowników pozostaną własnością przedsiębiorstwa po ewentualnym zakończeniu stosunku pracy. Oczywistym przykładem jest dokumentowanie kontaktów i historii współpracy z odbiorcą, którymi dysponuje przedstawiciel handlowy. Mniej oczywistym jest dokumentowanie i upowszechnianie efektywnych i specyficznych dla danej branży sposobów działania handlowca w celu skutecznego osiągnięcia sukcesu sprzedażowego. Bardzo rzadkim jest dokumentowanie i adekwatne upowszechnianie wiedzy, kompetencji i doświadczeń wypracowywanych przez specjalistów w przedsiębiorstwie. Wartym wzięcia pod uwagę, w ramach zarządzania aktywami własności intelektualnej, jest zatem zaimplementowanie narzędzi, dzięki którym przedsiębiorstwo zapewni sobie zabezpieczenie tych praw. Do najważniejszych narzędzi zarządzania wiedzą w organizacji można zaliczyć:

– Systemy wspomagania pracy grupowej, które umożliwiają̨ swobodny przepływ i dzielenie się wiedzą, co owocuje procesem tworzenia i transferu wiedzy. (rozbudowana poczta elektroniczna, kalendarze firmowe, definiowanie i zarzadzanie przepływem prac);

– Systemy wspomagania decyzji, które umożliwiają̨ kierownictwu uzyskanie wyselekcjonowanej, skondensowanej i przeanalizowanej informacji oraz ułatwiają̨ podejmowanie nierutynowych decyzji;

– Intranet, z którego pracownicy czerpią informację profilowaną pod ich potrzeby ale są też miejscem zebrania danych ustrukturalizowanych i nieustrukturalizowanych (np. w postaci e-maili, dokumentów Word, w formacie pdf, zapisy video), dostępne w portalu informacje pochodzą z praktycznie wszystkich źródeł danych występujących w organizacji;

– Narzędzia e-learningowe i rozwiązania gemifikacyjne, które mogą służą do przekazywania wiedzy pomiędzy pracownikami;

– Hurtownie danych, czyli repozytoria danych, których zawartość pochodzi z wielu źródeł.

Ochrona własności intelektualnej

Własność intelektualna oznacza wytwory ludzkiego umysłu posiadające charakter niematerialny. Mówiąc w kategoriach prawnych chodzi tutaj o przedmioty praw wyłącznych (wynalazki, utwory, znaki towarowe, itp.) lub chronione stany faktyczne (tajemnica przedsiębiorstwa). Innymi słowy własność intelektualna obejmuje:

– prawa autorskie, czyli utwory i przedmioty praw pokrewnych,

– własność przemysłową, czyli wynalazki chronione patentami, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, oznaczenia przedsiębiorstw, oznaczenia geograficzne, układy scalone, ale także nowe odmiany roślin,

– tajemnica przedsiębiorstwa, czyli poufne informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne i gospodarcze.

Ochrona własności intelektualnej podlega licznym regulacjom. Na zastosowanie właściwych przepisów wpływ będzie miał charakter własności oraz obszar geograficzny, którego ochrona ma dotyczyć.

Prawa autorskie, na mocy obowiązującego prawa międzynarodowego, przynależą twórcy. Rozwiązania prawne pozwalają jednak na przeniesienie autorskich praw majątkowych z twórcy na inny podmiot. Tak więc pracownik, który opracowuje utwory (na przykład dokumentację techniczną) może na mocy umowy o pracę przenieść autorskie prawa majątkowe do stworzonych opracowań na pracodawcę w zamian za miesięczne wynagrodzenie. Jednak przeniesienie takie działa jedynie do utworów powstałych w ramach realizacji powierzonych przez pracodawcę obowiązków. Przedsiębiorstwo powinno zatem zadbać, aby umowa o pracę właściwie regulowała z pracownikiem te zasady, w szczególności w zakresie stanowisk, w ramach sprawowania których można spodziewać się powstawania utworów. Może mieć to znaczenie w szczególności w sytuacji rozstawania się z pracownikiem.

Własność przemysłową przedsiębiorstwo może chronić z pomocą krajowych i międzynarodowych organizacji ochrony intelektualnej. Proces uzyskania ochrony niektórych form własności przemysłowi może być długotrwały i kosztowny. Dotyczy to przede wszystkim patentów. W innych przypadkach procedury są łatwiejsze i mniej kosztowne. Tym nie mniej warto zawsze zasięgnąć opinii rzecznika patentowego o dopasowaniu wyboru działań ochronnych dla właściwej i efektywnej ochrony z punktu widzenia strategii działania firmy.

Tajemnica przedsiębiorstwa to wszystkie nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą. Ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa wynika z przepisów prawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Informacje te posiadają̨ jednak duże znaczenie gospodarcze, które również mogą stać się przedmiotem transferu, lub jeżeli są właściwie zabezpieczone podnosić wycenę wartości przedsiębiorstwa. Z tego powodu, aby informacje te pozostawały poufne, przedsiębiorstwo powinno podejmować adekwatne działania w celu zachowania ich poufności zarówno na styku ze środowiskiem zewnętrznym jak i wewnątrz organizacji. Zawieranie klauzuli poufności w umowach z kontrahentami, czy też podpisywanie umów o dochowaniu poufności zabezpiecza przedsiębiorstwo przed działaniami nieuczciwej konkurencji. Dobrze przygotowana umowa, w sytuacji spornej stawia prawowitego właściciela wiedzy w dużo lepszej pozycji do dochodzenia swoich praw. W relacjach wewnętrznych przedsiębiorstwo powinno zadbać, aby pracownicy mieli świadomość wagi dochowania tajemny firmy. Ustanowienie regulaminu w tym zakresie, przywołującego właściwe przepisy prawa oraz przypominającego obyczaje biznesowe obowiązujące w firmie, pomaga zwrócić szczególną uwagę pracowników na ryzyko wynikające z niedochowywania tajemnicy pracodawcy.

W Instytucie Innowacyjności Polska posiadamy narzędzie, które jest barometrem przygotowania twojej organizacji do zarządzania innowacyjnością. Zapraszamy do kontaktu www.instytutinnowacyjnosci.pl .